سونوگرافی یک نوع روش برای تشخیص بیماری در علم پزشکی است، در واقع میتوان گفت ابزاری با امواج صوتی برای گرفتن تصویر از برخی قسمت های داخلی بدن. انواع سونوگرافی از قبیل : معده، کبد، ماهیچه ها، قلب و غیره می باشد و همچنین سونوگرافی کاربردهای درمانی نیز دارد مثلا به جراحان برای نمونه برداری کمک می کند، این دستگاه با امواج صوتی با فرکانس بالا است و بر اساس امواج فراصوت برای بررسی بافت های زیر جلدی پایه ریزی شده است و سونوگرافی اغلب برای بررسی اعضای توپر و توخالی دارای مایع به کار می رود.
انواع سونوگرافی به شرح زیر می باشد :
- سونوگرافی بیرون
- سونوگرافی داخلی
- سونوگرافی شکم و دستگاه گوارش
- سونوگرافی دوران بارداری
- سونوگرافی اندوسکوپیک
- سونوگرافی دستگاه ادراری
- سونوگرافی قلب و عروق
- سونوگرافی بیضه ها
- سونوگرافی غده تیروئید
- سونوگرافی سینه
- سونوگرافی چشم
- سونوگرافی ارتوپدی
- سونوگرافی در بیماری های زنان
- سونوگرافی داپلر عروق
- سونوگرافی مثانه زنان
در اینجا ما به شرح انواع سونوگرافی میپردازیم:
سونوگرافی بیرونی چیست :
این نوع سونوگرافی بیشتر برای بررسی و معاینه از قلب و یا جنین مورد استفاده قرار میگیرد به این صورت که سونوگرافیست ژل مور استفاده سونوگرافی را روی پوست در قسمت مشخص شده قرارداده و مبدل را بر روی همان قسمت از بدن به حرکت در میآورد تا آن را مورد مشاهده و بررسی قراردهد.
سونوگرافی داخلی چیست :
سونوگرافی داخلی هنگامی که پزشک نیاز به بررسی دقیق تری نسبت به غده ی پروستات، رحم و یا تخمدان بیمار داشته باشد تجویز کرده و در این صورت پروب دستگاه را داخل واژن زنان و یا داخل مقعد مردان کرده و مشاهده ی دقنگاه دقیق تری خواهد داشت.
سونوگرافی شکم و دستگاه گوارش چیست :
همانظور که قبلا اشاره نموده ایم سونوگرافی اغلب جهت بررسی اعضا توپر و توخالی دارای مایع به کار می رود که پر کاربردترین آن تشخیص بیماری های کیسه صفرا است. هوا یا گاز داخل اعضاء تو خالی همچون معده با منعکس امواج صوتی مزاحم از انجام سونوگرافی جلوگیری می کند. در واقع در اکثر مواقع به دلیل هوا یا گاز داخل اعضاء توخالی و انعکاس امواج صوتی موجود که باعث مزاحمت در سونوگرافی میشوند نمیتوان درون معده و روده را در موقعیت عادی مشاهده کرد اما در برخی از بیماری ها با انجام مانورهای خاص می توان تا جدار معده و روده ها را بررسی کرد.
همراه با سونوگرافی می توان ورم کیسه صفرا را به علت جمع شدن و غلیظ شدن صفرا به دلیل سنگ ها و تومورها تشخیص داد و نیز از این روش جهت بررسی کیست های عفونی همچون کیست های هیداتیک، کیست های مادرزادی، آبسه های عفونی و میکروبی کبد، تومورهای کبد و طحال همچنین استفاده می شود.
سونوگرافی های دوران بارداری چیست :
سونوگرافی در بارداری بسیار حائز اهمیت است و اصولا خانم هایی که دوران بارداری نرمالی را دارند باید تا پایان این دوره چهار دفعه سونوگرافی را انجام دهند.
- اولین دوره در ابتدای بارداری
- دومین دوره در هفته ۱۲
- دوره سوم در هفته ۱۶ به بعد
- دوره چهارم در هفته ۳۲
چنانچه پزشک معالج دکتر مهناز هدایی مشکلی در انواع سونوگرافی ها در دوران بارداری تشخیص دهد یا مثلا خانم باردار مبتلا به فشار خون یا دیابت یا بیماری های دیگر باشد یا احتمال کوچک بودن جنین داده شود و یا بارداری چندقلو باشد، قطعا تعداد دفعات سونوگرافی ها بیشتر میکند ؛ که اصولا احتمال تکرار سونوگرافی در موارد ذکر شده، اکثراً در اواخر بارداری و نزدیک به پایان بارداری (بین ۲۸ تا ۳۶ هفتگی) به فاصله ۲ تا ۳ هفته می باشد.
سونوگرافی اندوسکوپیک چیست :
این نوع سونو گرافی اندوسکوپ وسیله‌ای است برای یررسی فضای داخلی و درون بدن است و برای مشاهده بهتر یک لامپ انتهای آن قراردارد که از طریق دهان داخل معده، مری، غدد لنفاوی میشوند و از آن جایی که کمی دردناک است به بیماران قرص های ضد درد و یا آرام بخش داده میشود.
سونوگرافی دستگاه ادراری چیست :
در این نوع سونوگرافی اصولا همه ی اجزا و بخشهای دستگاه ادراری که شامل هر دو کلیه، دو میزنای، مثانه و پیشابراه است قابل بررسی و مشاهده است . ولی باید توجه داشت که حالب طبیعی معمولا به جهت آنکه قطر بسیار کمی داشته و دو جدار آن به صورت مجازی روی هم خوابیده اند، در سونوگرافی دیده نمی شوند. سونوگرافی در بررسی دستگاه ادراری و اجزای آن بسیار پرکاربرد است از قبیل بزرگ شدن کلیه ها به علت پس زدن ادرار ناشی از انسداد با سنگ یا دیگر توده ها، بررسی تومورها، کیست ها و آبسه های کلیه، بررسی اندازه کلیه در بیمارانی که پیوند کلیه شده اند، ارزیابی پروستات و مثانه و … اشاره نمود .
در این سونوگرافی برای بررسی مثانه و مجاورات آن باید مثانه پر باشد . اما مثانه لبریز از ادرار ( به شدت پر ) به علت پس زدن ادرار به حالب ها و سیستم جمع کننده ادرار و لگنچه های کلیه ممکن است منجر به تشخیص اشتباه نیز گردد.
نکته: گاها ضرورت دارد که به عنوان مثال برای بررسی بزرگی پروستات مثانه در دو حالت یعنی هم پر و هم خالی مورد سونوگرافی قرارگیرد.
سونوگرافی قلب و عروق چیست :
در واقع استفاده در اکوکاردیوگرافی، که همچنین سونوگرافی قلب هم نامیده میشود برش دو بعدی از قلب به تصویر کشیده می شود و ابزارهای مدرن تصویر سه بعدی نیز تولید می‌کنند، اکوکاردیوگرام ها سرعت جریان خون و بافت قلب در نقاط خاص را با استفاده از پالس ها یا امواج پیوسته سونوگرافی داپلر ارزیابی می کنند.
متخصصان بهداشت و درمان عملکرد و وضعیت مناطق دریچه قلب، ناهنجاری های بین سمت چپ و راست قلب، نارسایی دریچه ( نشت خون از دریچه ) ، همچنین درست کار کردن پمپ های قلب برای خارج کردن خون را بهتر ارزیابی می کنند.
سونوگرافی بیضه ها چیست :
بیضه ها ممکن است بنا به دلایلی متعددی تحت سونوگرافی قرار گیرند مانند واریکوسل ( گشادی و اتساع سیاهرگهای بیضه )، هیدروسل ( آب آوردن کیسه بیضه ) و بیضه های پایین نیامده ( بیضه هایی که پایین نیامده یا به داخل کانال کشاله ران و شکم کشیده شده اند )، ضربه های وارده به بیضه و پیچش بیضه ها و … اشاره نمود. معمولاً در حین بررسی سونوگرافی واریکوسل از بیمار خواسته میشود تا نفس عمیق کشیده و آن را در سینه حبس کند تا وریدهای بیضه برجسته تر شده و راحتتر تحت بررسی قرار گیرند. به علاوه بیضه ها و کیسه بیضه در حالت ایستاده نیز تحت بررسی قرار میگیرند.
سونوگرافی سینه چیست :
سونوگرافی سینه اولین مرحله برای بررسی سینه ها می باشد که بر اساس آن انواع توده های موجود در سینه را مشاهده و بررسی کرد. متاسفانه در عصر حاضر سرطان پستان شایع ترین سرطان میان زنان جهان است آمارها نشا ن داده اند که حدود یازده تا دوازده درصد احتمال ابتلا به سرطان پستان در زنان وجود دارد. افرادی که مشکوک به سرطان سینه هستند می توانند در مرحله اول با کمک سونوگرافی مورد بررسی قرار گیرند و بیوپسی پستان یکی دیگر از اقدامات لازم در زمان سرطان سینه است که سونوگرافی در انجام آن نقش بسیار مهی را دارد.
سونوگرافی چشم چیست :
سونوگرافی از چشم اصولا میتواند اطلاعات بسیار دقیق و با ارزشی از کره چشم و فضای پشت چشم و محتویات آن به دست آورد.
برای سونوگرافی چشم به دو روش صورت میگیرد :
سونوگرافی از روی پلک
سونوگرافی مستقیم از روی سطح قرنیه استفاده میشود. در واقع با سونوگرافی از چشم میتوان به بررسی قطر چشم، وجود تومورهای داخل چشمی و پشت کره چشم، وضعیت عروقی چشم و… دست یافت.
نکاتی که باید برای سونوگرافی از چشم رعایت کرد :
- خانمها باید قبل از انجام این سونوگرافی از استفاده از هرگونه مواد آرایشی صورت و خصوصاً پلکها بپرهیزند.
- قبل از انجام آزمون، لنزهای تماسی را از چشم خود خارج نمائید.
- در حین آزمایش حتی المقدور از پلک زدن بپرهیزید.
سونوگرافی غده تیروئید چیست؟
غده تیروئید نیز مانند سایر غدد بدن می تواند دچار تومورهای توپر یا حفرات خالی ( کیست ) شود. معمولاً متخصص غدد مترشحه داخلی پس از معاینات اولیه و احیاناً انجام اسکن رادیو ایزتوپ ، سونوگرافی غده تیروئید را به دو منظور درخواست می کند
تشخیص تومورهای توپر از کیست ها
تشخیص این مسئله که غده تیروئید فقط در گردن قرار دارد یا اینکه به داخل سینه و پشت جناغ کشیده شده است.
سونوگرافی ارتوپدی چیست؟
غیر از موارد ذکر شده سونوگرافی در بررسی بافت های نرم اندام ها و قسمت های غضروفی همچنین نیز کاربرد دارد. با این نوع سونوگرافی می توان بیماری های ذیل را تشخیص داد :
- مفصل ران به صورت مادرزادی در رفته باشد.
- تاندون پشت پا پاره شده باشد.
- عضلات چرخاننده شانه پاره شده باشند .
- عضلات درونی دچار خونریزی شده باشند.
- تومورها و کیست های بافت های نرم
- منیسک های زانو
سونوگرافی داپلر عروق چیست:
سونوگرافی داپلر برای بررسی جریان خون در داخل رگها مورد استفاده قرارمیگیرد . خونی که به دستگاه نزدیک می شود و خونی که از ان دور می شود به ترتیب با رنگ های قرمز و آبی در صفحه نمایشگر قابل دیدن است . این روش سونوگرافی برای بررسی و تشخیص تنگی های عروقی ، جداسازی از تومورهای بدخیم از خوش خیم ، توده های کم خون از پرخون ، انسداد و گرفتگی عروق اندام در افراد سیگاری و …. استفاده می شود.
ترس و اضطراب در سونوگرافی داپلر:
در هنگام سونوگرافی داپلر با صدای حرکت خون سرخرگی و سیاهرگی که گاهی شبیه صدای جیغ وگریه است همراه می باشد و موجب هراس در بیمار میگردد از این صداها هراس پیدا نکنید زیرا ترس و اضطراب بی مورد بیمار ممکن است اختلال مختصری در نتایج سونوگرافی داپلر ایجاد نماید.
سونوگرافی در بیماریهای زنان چیست:
امروزه سونوگرافی ابزاری ارزشمند در تصویربرداری از رحم، تخمدانها و فضای لگن زنانه به حساب می آید. از جمله بیماریهای قابل بررسی توسط سونوگرافی میتوان به فیبروم و سایر توده های رحم، کیستهای طبیعی و غیرطبیعی تخمدانی که نیاز به پیگیری از طریق متخصص زنان و زایمان دارند، تومورهای تخمدان، عفونتهای لگن و بیماریهای سیستم ادراری اشاره نمود و اما لوله های رحمی که وظیفه انتقال تخمکها را از تخمدانها به رحم بر عهده دارند به جهت آنکه بسیار باریک هستند، در حالت عادی و طبیعی در سونوگرافی دیده نمیشوند.
اکثراً در این موارد سونوگرافی از روی شکم انجام میشود ولی در برخی از موارد که تشخیص آن برعهده متخصصین زنان یا پزشک معالج شما میباشد روش سونوگرافی داخل واژن مفیدتر و دقیقتر است. اگرچه سونوگرافی ارزش زیادی در تشخیص انواع سرطانهای رحم و تخمدان دارد اما تشخیص زودرس سرطانهای دستگاه تناسلی زنان خصوصاً سرطان دهانه رحم تنها با معاینه بالینی و انجام آزمایش سرطان دهانه رحم که نام دیگر آن پاپ اسمیر است امکانپذیر می باشد.
